Maddeler halinde 19. yüzyıl Türk edebiyatı genel özellikleri, sanatçıları hakkında bilgi.

19. Yüzyıl Türk Edebiyatı Genel Özellikler

Tanzimat Fermanı, Türk siyasi yaşamını olduğu kadar, Türk toplumsal yaşamını da derinden etkileyen bir olaydır. Siyasi ve toplumsal yapıyla yakından ilgili olması bakımından edebiyatımız da bu hareketten etkilenmiştir. Bu hareketin edebiyatımıza etkilerini incelemeden önce, Tanzimat’a kadar meydana gelen önemli olaylara ve edebiyatımızın durumuna bir göz atalım:

1. XIX. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin siyasi, askeri, ekonomik açıdan batı ülkeleri tarafından kıskaca alındığı, bu nedenle devletin, bütün kurumlarında bir yenilik yapmak zorunda kaldığı bir zamandır.

2. Yenilik çalışmalarından olmak üzere askerlikte düzenlemeler yapıldı, Avrupai biçimde okullar açıldı, Fransa’dan bu okullar için hocalar getirildi, Türk öğrenciler de Fransa’ya gönderildi. Kitaplar dilimize çevrilmeye başlandı, Fransızca öğrenenler çoğaldı. Daha önce devletler düzeyinde olan batı ile ilişkiler, uluslar düzeyine indi, bir kültür alışverişi kaçınılmaz hâle geldi.

3. Reşit, Ali ve Fuat Paşalar ile Keçecizâde Fuat Paşa gibi devlet adamları; Hoca İshak, Mütercim Âsim, Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi, Hoca Tahsin Efendi gibi bilim adamları batı kültürüyle yetişerek gerçek anlamda batılılaşma çalışmalarını başlattılar,

4. Bir taraftan yenilikçi ve aydın padişahların önderliği; diğer taraftan Avrupai kültür ve edebiyat hareketlerini yakından tanıyan devlet adamları ile doğu ve batı kültürüyle yetişmiş bilim adamları aracılığıyla XIX. yüzyılın ortalarına doğru Türkiye’de Avrupai bir fikir ve edebiyat hareketi başladı.

5. Bu ortam, Ahmet Cevdet Paşa, Şinasi ve Ziya Paşa gibi yenilikçi sanatçıların yetişmesine ortam hazırladı.

б. Devletin devletlerle, devletin halkla bilgi alışverişinde önemli bir aracı olan gazeteler çıkarılmaya başlandı. Sultan Mahmut bu amaçla Takvim-i Vakayi adıyla 11 Kasım 1831’de ilk resmî gazeteyi çıkardı. Daha sonra William Churchill 1840’ta Ceride-i Havadis’i, Agâh Efendi 1860’ta (Şinasi’yle birlikte) ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’i, Şinasi de 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkardı. Son iki gazete bir düşünce ve edebiyat gazetesi olarak Türk dili ve edebiyatına büyük katkılarda bulundu.

7. Klasik Türk edebiyatı, bu asırda Iran etkisinden kurtulmakla birlikte herhangi bir atılım yapamadı. Eskilerin yolunda fakat yeni sorunları işleyen bir edebiyat olamadı. Buna karşılık dil yalınlığı ve nazım tekniği yönünden bir gelişme gösterdi.

8. Halk edebiyatı da XIX. yüzyıl başlarında klasik Türk edebiyatının durumunda idi. Zengin bir geçmişe sahip olmasına karşın kendini yenileyemediği gibi eskiyi yinelemekten ileri gidemedi.

9. Bu yüzyılın belli başlı edebiyatçıları: Yenişehirli Avni, Enderunlu Vasıf, Keçecizâde izzet Molla, Akif Paşa, Şeyhülislâm Arif Hikmet Bey, Leylâ Hanım, Şeref Hanım, Adile Sultan, Surûrî, Bayburtlu Zihnî, Seyranî, Erzurumlu Emrah, Âşık Dertli, Dadaloğlu, Ruhsatî vb.dir.